عفونت پستان یکی از شکایتهای شایع بانوان مراجعه کننده به درمانگاه هـا است. تشخیص عفونت های شایع پستان در مرحله حاد کار سـختی نیست و علاﺋم عفونت و التهاب شامل درد، قرمزی تب تورم و گاهی لمس توده در آنها دیده میشود. عفونت های ناشایع پستان با بروز علاﺋم مشابه سرطان پـستان در تشخیص افتراقی حاﺋز اهمیت می باشند. به طور کلـی عفونت های پـستان را می توان به دو دسته اصلی تقسیم کرد:
- عفونت های پستان در دوران شیردهی
- عفونت های پستان در دوران ﻏیر شیردهی
عفونت های پستان ممکن است محدود بـه پـستان باشـند یـا بـه دنبـال یـک بیماری عمومی در بدن ظاهر شوند.
عفونت های پستان در دوران شیردهی
عفونت های پستان در دوران شیردهی التهاب و عفونت پستان در دوران شیردهی شایع است. البته در حال حاﺿـر بـا مصرف آنتی بیوتیکها در هنگام زایمان، میزان بروز این عفونت ها کـاهش یافتـه است. ولی با این حال هنـوز هـم بـسیاری از مـادران شـیرده دﭼـار ایـن مـشکل میشوند. توجه و مراقبت کافی از پستان در دوران حاملگی و شـیردهی می توانـد شانس ابتلا به این عفونت ها را کاهش دهد. این مراقبتها شامل بهداشت مناسب، جلوگیری از پر شدن شیر در پستان و جلوگیری از بروز خراشهای نـوک پـستان است.
در دوران شیردهی اسـتحمام روزانـه بـرای بهداشـت پـستانهـا بـسیار مفیـد است، گرﭼه شستشوی مکرر با آب و صابون و اسپریهـای آنتـیسـپتیک بـدلیل اختلال در فلور فیزیولوژیک و نرمال پوسـت توصـیه نمـیشـود. خـشکی نـوک پستان سبب شکنندگی و ایجاد ترک میشـود، بنـابراین توصـیه میـشود در اتمـام شیردهی نوک پستان با یک قطره شیر ﭼرب شـود. مطالعـات نـشان داده تفـاوتی بین استفاده از ﭼرب کنندهها و شـیر مـادر بـرای ﭼـرب نمـودن نـوک پـستان و پیشگیری از بروز شقاق نوک پستان وجود ندارد؛ نحوه شیردهی در سلامت نوک پستان و پیشگیری از بروز عفونت های پستان موثر است.
عامل میکروبی شـایع در بروز عفونت های پستان، نوعی باکتری بنـام «اسـتافیلوکوک اورﺋـوس» اسـت. کـه معمولا از طریق خراش های نوک پستان وارد پستان میشود. وجود شیر در پـستان محیط ﻏﺬایی مناسبی برای رشد میکـروب فـراهم مـیکنـد و بـه تـدریج تهـاجم میکروب به قسمتهای اطراف باعـث گـسترش بیمـاری در پـستان مـیشـود. در مراحل اولیه بیماری عفونت به قسمت کـوﭼکی از پـستان محـدود اسـت ولـی بـا پیشرفت بیماری قسمتهای دیگر پستان نیز درگیر میشـوند، بنـابرایـن تـا حـد امکان باید از بروز خراشهای نـوک پـستان جلـوگیری کـرد. شـیردادن بـه روش صحیح به نوزاد می تواند از بروز این خراشها جلوگیری کند. همﭽنـین در صـورت بروز این خراشها تخلیه مکرر پستان از شیر و رعایت بهداشت نوک پـستان بـرای جلوگیری از عفونت پستان باید انجام شود. رعایـت بهداشـت پـستانهـا در دوران شـیردهی و بـارداری شـانس ابـتلا بـه عفونت های پستان را در دوران شیردهی کاهش میدهد.
مادران شیرده در دو مرحله از دوران شیردهی، در طی ماه اول شـیردهی بعـد از اولین حاملگی و در زمان گرفتن کودک از شیر مـستعد ابـتلا بـه عفونت های پستان هستند.
عفونت پستان در طی ماه اول شیردهی بعد از اولین حاملگی: در این زمان بـه خاطر عدم آگاهی و تجربه کافی مادر نـوک پـستانهـا بیـشتر در معـرض صـدمه هستند. بهداشت پستانها کمتر رعایت میشود و مراقبت کـافی از پـستانهـا بـه عمل نمی آید. به این ترتیب حدود %75 از آبسههای پـستان در دوران شـیردهی، در ماه اول پس از زایمان اتفاق میافتد.
به مادران جوان توصیه میشود:
- هنگام شیردادن به نوزاد قسمت هاله و نـوک پـستان را وارد دهـان نـوزاد کنند؛ زیرا در صورتی که فقط نوک پستان وارد دهان نـوزاد شـود احتمـال ایجاد خراشهای نوک پستان بیشتر است.
- استحمام روزانه به منظور حفظ نظافت و بهداشت پستان ها و ﭼرب نمـودن نوک پستان با یک قطره از شیر مادر به منظور جلوگیری از ترک آن.
- در مواقع گرسنگی به نوزاد شیر داده شود. با این کار نه تنها حجـم شـیر زیاد میشود بلکه به علت تخلیه مکرر شیر احتمـال عفونت های پـستان کاهش مییابد.
در زمان گرفتن کودک از شیر: در این دوران به خاطر تجمـع بیـشتر شـیر در پستانها و همﭽنین به خاطر وجود دندان در دهان کودک و صدمه به نوک پستان امکان بروز عفونت افزایش مییابد. در هر حال در صورت بروز بیماری، بیمـار از قرمـزی و تـورم دردنـاک پـستان شاکی است که اﻏلب با علاﺋمی مثل تب همراه است. در مراحل اولیه تنها التهـاب و قرمزی مختصری در پوست دیده میشود و در صورتی که درمان انجام نشود بـا پیشرفت بیماری آبسه تشکیل شده و پوست روی آن ممکن اسـت حالـت زخمـی پیدا کند. در بیمارانی که تحت درمان با آنتی بیوتیکها قـرار گرفتـه انـد ممکـن است علاﺋم معمول بیماری وجود نداشته و تنها توده های قابل لمس باشـد، بنـابراین بیماری می تواند از نظر بالینی در دو مرحله باشد:
- التهاب بافت نرم (سلولیت) بدون تجمع ﭼرک
- آبسه
در مرحله اول و التهاب بافت نرم قرمزی مختصری روی پوست، حساسیت در لمس و درد در آن منطقه وجود دارد. پوست روی محدوده مبتلا در لمس کمی گرمتـر از سایر نقاط است. در صورت عدم درمان و پیشرفت عفونت، همانگونه که قبلا ذکر شده حفرهای حاوی ﭼرک تشکیل میشود که همان آبسه پـستان اسـت. در ایـن حالت علاﺋم پوستی، واﺿحتر و درد، شدیدتر است. در این میان ممکن است یک مرحله بینابینی نیز مـشاهده شـود. ایـن مرحلـه هنگامی است که بیمار تحت درمان با آنتیبیوتیک قرار گرفته است و علاﺋـم حـاد بیماری فروکش کرده ولی کاملاً بهبود نیافته است. ممکـن اسـت در ایـن مرحلـه تنها یک توده لمس شود. در این مرحله باید معاینه دقیق پستا ن انجام شود و در صورت لزوم از روشهای تشخیصی مثل سونوگرافی کمک گرفته شود و برحـسب شرایط بیمار، درمان مناسب انجام شود.
درمان با توجه به مرحله بیماری و شرایط بیمار متفاوت خواهد بود: مرحله التهاب بافت نرم؛ در این مرحله با درمان آنتی بیوتیکی علاﺋم بیمـار بـه سرعت روبه بهبود میرود. درمان مناسب در این مرحلـه احتمـال ایجـاد آبـسه را منتفی میکند. انجام آزمایش و کشت از ترشحات می توانـد راهگـشای تﻐییـر در درمـان ﺿـد میکروبی باشد. از آنجایی که آنتی بیوتیکها در شیر ترشح میشوند باید از مصرف داروهایی که باعث صدمه به نـوزاد مـیشـود مثـل تتراسـایکلین، مترونیـدازول و جنتامایسین اجتناب کرد. درمان با آنتـی بیوتیـک در ایـن مرحلـه در بـسیاری از بیماران باعث بهبودی کامل میشود اگرﭼه %5-10 از بیماران با وجود این درمـان دﭼار آبسه میشوند. در این مرحله ادامـه شـیردهی بـه نـوزاد منعـی نـدارد و در صورت عدم امکان آن تخلیه شیر پستان با دوشیدن شـیر بایـد مـورد توجـه قـرار گیرد.
بیماری در مرحله آبسه:
پس از ایجاد آبسه که معمولا 48 ساعت پس از شروع بیماری اتفاق میافتد، استفاده از آنتی بیوتیکها می تواند علاﺋم را به طـور موقـت تخفیف دهد ولی به دلیل عدم توانایی نفوذ به داخل حفره آبسه نمی تواند جلـوی پیشرفت بیماری را بگیرد. در مواردی کـه وجـود آبـسه قطعـی نیـست بـا تخلیـه سوزنی می توان تشخیص را قطعی کرد. در این موارد اسـتفاده از سـونوگرافی نیـز کمک کننده است. پس از تشخیص آبسه انجام جراحی برای تخلیه آبـسه ﺿـروری است. در کنار این درمان تخلیه شیر از پستان مبتلا نیز باید انجام شود. این کار به کمک دوشیدن دستی یا به وسیله شیردوش یا مکیدن نوزاد انجام میشود. ادامـه شیردهی از پستان سالم نیز باید انجام شود.
عفونت پستان در دوران ﻏیر شیردهی:
این عفونت ها در مقایسه با عفونت های دوران شیردهی در سنین بالاتری دیـده میشوند و تنوع میکروبی نیز در آنها بیـشتر اسـت. عفونت های پـستان در دوران ﻏیرشیردهی را می توان به دو دسته عفونت های مرکـزی و اطـراف هالـه پـستان و عفونت های قسمت محیطی پستان تقسیمبندی کرد. عفونت های قـسمت مرکـزی شایعتر بوده و عمدتﺎً در خانمهای سنین باروری دیده میشود و استعمال سیگار از عوامل مستعدکننده میباشد. این عفونت ها گاهی با آبسه، فیستول همراهند. در بیماران دﭼار نقص سیستم ایمنی عفونت های مختلفی دیده میشود، در ایـن بیماران عفونت ها شدیداً تمایل به پیشرفت به سمت آبسه دارند و گاهی منجر بـه مرگ بیمار میشوند. بدنبال جراحیهای پستان بدلیل سرطان و نیز بدنبال رادیوتراپی احتمال بـروز عفونت و آبسه پستان وجود دارد.
عفونت های ویروسی نظیر اوریون نیز می تواننـد سـبب عفونـت پـستان شـوند.
معمولا درمان حمایتی است و با بهبود بیماری رفع میشود.
ماستیت گرانولوماتوز:
بروز اولیه هر یک از این بیماری ها به عنوان ماستیت به تنهایی بسیار نادر است و در بسیاری از موارد احتمالا توسط بیماری های سیستمیک مستعدکننده ایجاد می گردد. اگرچه ماستیت گرانولوماتوز به راحتی با سرطان اشتباه گرفته می شود، اما بیماری کاملا خوش خیم است. درمان برای ماستیت گرانولوماتوز ایدیوپاتیک و سایر ضایعات گرانولوماتوز پستان متفاوت بوده، بنابراین افتراق میان آنها مهم می باشد.
بیماری زوکا (Zuska):
این بیماری ماستیت راجعه پریداکتال نیز نامیده می شود که در آن عفونت و آبسه های مکرر خلف هاله پستان روی می دهد. درمان آن شامل آنتی بیوتیک، تخلیه و درناژ جراحی و گهگاه خارج کردن مجرای انت هایی می باشد. مصرف دخانیات به عنوان عامل خطر این بیماری محسوب می شود.
بیماری موندور (Mondor):
این بیماری نوعی ترومبوفلبیت بروز لخته در وریدهای کوچک است که وریدهای سطحی دیواره قفسه سینه و پستان را درگیر می کند و به صورت ساختار شبه طنابی، حساس و دردناک به لمس می باشد. درمان آن شامل استفاده از داروهای ضد التهابی و کمپرس گرم می باشد. محدودیت حرکت نیز مهم است و علایم در مدت 4 تا 6 هفته برطرف می شود، ولی گهگاهی نیاز به جراحی و برداشتن ورید درگیر می باشد.
نکروز چربی
نکروز چربی در پستان از تغییرات بافت چربی به دنبال ضربه به پستان ایجاد می شود. این ضربه می تواند در تصادفات، سقوط ها، جراحی ها، عفونت ها و حتی اشعه درمانی وارد گردد. به طور معمول این ضایعه در زنان چاق و زنانی با پستان های افتاده و بزرگ دیده می شود. بیمار با یک توده سفت، بدون درد، غیر متحرک و با حدود نامشخص مراجعه می کند. توده، اغلب سطحی است و با علائم پوستی مثل کشیدگی پوست روی ضایعه به سمت داخل همراه می باشد. معمولاً ولی نه همیشه، ضایعه در نواحی مرکزی پستان یعنی زیر هاله پستانی یا اطراف آن قرار دارد. در معاینه بالینی، نکروز چربی به راحتی از ضایعات بدخیم قابل تشخیص و تفکیک نیست، حتی در ماموگرافی هم این ضایعه، می تواند مشخصات توده های بدخیم را تقلید کند و در نهایت تشخیص قطعی با نمونه برداری سوزنی یا به وسیله جراحی و خارج کردن ضایعه ممکن است لازم شود.